SONA VƏLİYEVA

Sona Məhəmməd qızı Vəliyeva 1962-ci ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şərur rayonunda anadan olmuşdur. 1984-cü ildə indiki Azərbaycan  Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetini bitirmişdir. 1984–1994-cü illərdə Üzeyir Hacıbəyov adına Naxçıvan Musiqi Texnikumunda müəllimə, 1995–1999-cu illərdə “Səs” qəzetində müxbir kimi çalışmışdır.   1999-2021-ci illərdə “Kaspi” qəzetinin təsisçisi və ideya rəhbəri olmuşdur. 2007-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə Milli Televiziya və Radio Şurasının üzvü təyin edilmişdir.

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, filologiya elmləri doktorudur.

2011-2018-ci illərdə Milli Televiziya və Radio Şurasının sədr müavini vəzifəsində çalışıb. Eyni zamanda, Sona Vəliyeva 2016-2019-cu illərdə Azərbaycan Dillər Universitetinin “Azərbaycan ədəbiyyatı” kafedrasının müəllimi kimi fəaliyyət göstərib. 2018-ci ildə isə Özbəkistanda  Urgənc Dövlət Universitetinin Fəxri professoru seçilib.  2007-ci ildən “Kaspi” Təhsil Şirkətinin təsisçisi və Təhsil Şurasının rəhbəri kimi fəaliyyət göstərir.

Mükafatlar və təltiflər

Sona Vəliyeva Azərbaycan Respublikası prezidenti İlham Əliyev tərəfindən 2005-ci ildə jurnalist kimi fəaliyyətinə görə “Tərəqqi” medalına, daha sonra “Əməkdar jurnalist” adına layiq görülmüşdür. O, həmçinin Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən H. Zərdabiyə həsr olunuş “İşığa gedən yol” romanına görə “Qızıl kəlmə”, Mətbuat Şurası tərəfindən “Ali Media mükafatı”, Qırğızıstan Milli Yazıçılar Birliyi tərəfindən Sona Vəliyevaya “Qızıl qələm” mükafatına, Ümumdünya Türk Xalqları Konqresinin qızıl medalına, TÜRKSOY tərəfindən “Molla Pənah Vaqif” medalına (2017) layiq görülüb. 

Şair kimliyi

Sona Vəliyeva müstəqillik dövrü Azərbaycan poeziyasının dəyərli şairlərindəndir. Şeir yazmağa hələ orta məktəb illərindən başlasa da, ilk kitabı “Çəhrayı rəngli dünyam” 2007-ci ildə nəşr edilmişdir. Daha sonra müəllifin “Arazbarı” (2011), “Dünya Tanrı biçimdədir” (2017)  adlı şeirlər kitabları yayımlanmışdır. Hər iki kitab ədəbi ictimaiyyət tərəfindən maraqla qarşılanmış, haqqında onlarla araşdırma məqalələri yazılmışdır. Sona Vəliyevanın ana dilində sonuncu şeir kitabı “Yağışda islanan dua” (2020) adlanır və nəşrdə müəllifin son illərdə yazdığı yeni şeirlər yer alıb.

S.Vəliyeva yaradıcılığı haqqında elmi və publisistik məqalələr “Bitməyən söz” (2017), “Sözün işığı” (2019) kitablarında toplanmışdır. Həmin kitablarda 300-dən çox alim, şair, yazıçı, jurnalist və ictimai xadimlər S.Vəliyevanın yaradıcılığı haqqında araşdırma yazıları və məqalələri yer almışdır. Bundan başqa Gülayənin “Tanrının yol adamı” adlı kitabı və Əbülfət Mədətoğlunun “Sözə ünvanlanmış 15 məktub”, Mahmud Əyyublunun “Sona Vəliyevanın şeir dünyası” adlı kitabları işıq üzü görmüşdür.   

Həmçinin Sona Vəliyevanın şeir kitabları xarici ölkələrdə də ardıcıl çap olunur: “Arazbarı” (İstanbul, 2015), “Türkün gəlişi” (İstanbul, 2015), “Dualar, sevgilər” (Tehran, 2015), “Arazbarı” (Təbriz, 2015), “Аразбари ” (Kazan, 2016),  “Мир, где повстречались мы с тобой” (2017), “Ağır damlalar” (Tiflis, 2017), “Сbet y kom cpetocmo ce tu u ja” (“Bu dünya görüş yerimiz”, Serbiya, 2018), Creo en tu regroso” (“İnandım qayıdacağına”(İspaniya, 2019), “Świat ma wymiar Stwórcy” (“Dünya tanrı biçimdədir”, Polşa, 2018), “Smell of snow” (“Qar ətri”, Bakı, 2017), “Smell of snow” (“Qar ətri”, İngiltərə, 2018),  “Dieser Regen Gleicht mir” (“Bu yağış mənə bənzəyir” Almaniya, 2019), “Svet, kde, sme sa stretli ty a ja” (“Slovakia”, 2020), “Bu dünya görüş yerimiz”)   “Биз  жолуккан жалганда”    (“Bu dünya görüş yerimiz”, Qırğısıtsan, 2021)

Bundan başqa, S.Vəliyevanın şeirləri türk, ingilis, rus, fransız, alman, polyak, ispan, fars, fin, Belarus, özbək, qazax, serb, slovak, qırğız, tatar  və s. dillərdə, müxtəlif mətbuat orqanlarında yayımlanmış, haqqında onlarla elmi məqalələr, araşdırma yazıları qələmə alınmışdır.

Azərbaycan mətbuatında rolu

Sona Vəliyeva ölkə həyatında baş verən hadisələrə, həmçinin dəyərli ədəbi, elmi mətnlərə xüsusi münasibəti ilə seçilən qələm adamlarından biridir. “Səs” qəzetindəki fəal jurnalistik fəaliyyəti, habelə Azərbaycan və rus dilində nəşr edilən, təsisçisi olduğu “Kaspi” qəzetindəki məqalələri, “525-ci qəzet” və “Ədəbiyyat qəzeti”lərindəki müsahibələri “Azərbaycan”, “Ulduz” jurnallarında və sair, mətbu orqanlardakı, elmi publisistik yazıları daim oxucular tərəfindən rəğbət qazanmışdır. S.Vəliyevanın publisistik yazıları “Zaman xəbərsiz ötdü” (2012) və “Ruhun yaddaşı” (2017) kitablarında cəm olmuşdur. Habelə həmin kitablardan müxtəlif yazılar əcnəbi dillərə tərcümə olunaraq nəşr edilmişdir.

Sona Vəliyevanın mətbuat tarixi və medianın problemləri haqqında yazdığı onlarla araşdırma məqaləsi dərc olunmuş və publisistik kitablarında yer almışdır.

Müasir “Kaspi” qəzetindəki fəaliyyəti

S.Vəliyeva 1881-ci ildə işıq üzü görmüş “Kaspi” qəzetini 1999-cu ildə yenidən təsis edib, onun ideya rəhbəri olduğu tarixi ənənələrə söykənən bu qəzet Azərbaycan mətbuatının inkişafında yeni mərhələnin formalaşması baxımından əhəmiyyətli rol oynayıb. 1999-2021-ci illər ərzində qəzetin təsisçisi və ideya rəhbəri kimi fəaliyyət göstərmişdir. Qəzetin “Kaspi nəşrləri” adlı kitab seriyasını təsis etmişdir. Bu seriyadan 30-a qədər artıq kitab çap edilib ki, S. Vəliyeva adı çəkilən seriyanın rəhbəri və redaktoru olub.

Yazıçılıq fəaliyyəti

Sona Vəliyevanın 2016-cı ildə “İşığa gedən yol” adlı roman işıq üzü gördü. Roman Azərbaycan mətbuatının banisi Həsən bəy Zərdabinin həyat və yaradıcılığından bəhs edir. Əsər fars, ərəb və Türkiyə türkcəsində nəşrə hazırlanır. Azərbaycanda çap olunan gündən diqqət çəkən, oxucular tərəfindən rəğbətlə qarşılanan, ədəbi elitanın, söz və fikir adamlarının diqqətini çəkmiş bu roman haqqında onlarla elmi məqalə, araşdırma və rəylər qələmə alınmışdır. “İşığa gedən yol” romanı 2016-cı ildə Mətbuat Şurasının Ali Media Mükafatına (1-ci dərəcəli) layiq görülmüşdür. Bu əsər 2017-ci ildə Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin “Qızıl kəlmə” mükafatının “Ən yaxşı roman” nominasiyasının qalibi olmuşdur. Bu əsər Türkiyədə, Moskvada, İranda və rus, fars və türk dillərində ayrıca kitab şəklində çap olunmuşdur. Bu roman ədəbi tənqidin, ictimaiyyətin diqqətini cəlb etmiş və əsər haqqında müxtəlif ölkələrdə, habelə Azərbaycanda onlarla elmi, publisistik məqalələr yazılmışdır.

Elmi fəaliyyət

Sona Vəliyeva elmi fəaliyyəti ilə də seçilən şəxsiyyətlərdəndir. Onun “Azərbaycançılıq ədəbi-estetik təlim kimi” (2002) və “Milli Dövlətçilik hərəkatının yüksəlişi və xalq cümhuriyyəti dövründə azərbaycançılıq ideologiyası” (2003) kitabları dövlətçilik tarixinin mədəniyyət və ədəbiyyatdakı milli ideologiyanın şərhi baxımından olduqca əhəmiyyətli və aktual araşdırmalardır. Ölkə ictimaiyyəti və elm adamları tərəfindən təqdir olunan bu elmi əsərlər bu gün Azərbaycanda və qonşu ölkələrdə yaxın və oxşar mövzularda tədqiqat işi aparanların əsas istinad mənbələrindən sayılır.

S.Vəliyevanın növbəti mərhələdə (elmlər doktoru) elmi işi Hüseyn Cavid yaradıcılığına həsr olunub. “Hüseyn Cavidin poetikası” adlanan elmi işdə ədibin yaradıcılığı indiyə qədər araşdırılmamış yöndən tədqiqata cəlb olunub. Tədqiqatçı S.Vəliyevanın bu istiqamətdə araşdırma yazıları, məqalələri Azərbaycanda və xarici ölkələrin elmi jurnallarında ardıcıl yayımlanıb. O,  2018-ci ildə doktorluq işini uğurla müdafiə edərək Filologiya elmləri doktoru adına layiq görülüb.

Hüseyn Cavid irsinin təbliği

Sona Vəliyeva Hüseyn Cavid irsinin araşdırılması, tədrisi və dünyada təbliği istiqamətində ciddi, yaşarı işlər görmüşdür. Onun təşəbbüsü nəticəsində “Hüseyn Cavid. Əsərləri” kitabı Türkiyə türkcəsinə uyğunlaşdırılaraq qardaş ölkədə nəşr edilmişdir. Bu nəşr üç il İstanbul Kitab sərgisində nümayiş etdirilmiş və ən çox oxucu marağına səbəb olan nəşrlərdən biri kimi yadda qalmışdır.

Ulu öndər Heydər Əliyevin göstərişi ilə Hüseyn Cavidin cənazəsinin qalıqlarının uzaq Sibirdən vətənimizə qaytarılması ilə bağlı S.Vəliyevanın təşəbbüsü ilə “Hüseyn Cavid. Vətənə qayıdış” (2014) yazı müsabiqəsi keçirilmiş, toplanan əsərlər onun redaktorluğu ilə nəşrə hazırlanmışdır. Məhz bu müstəsna nəşr sayəsində Ulu öndərin tarixi göstərişi ilk dəfə söz və qələm adamları tərəfindən bu miqyasda şərh olunmuşdur. Daha sonra S.Vəliyevanın rəhbəri olduğu “Kaspi nəşrləri” seriyasından “Hüseyn Cavid. Vətənə qayıdış” foto-albomu işıq üzü görmüşdür. Bu nəşrdə H.Cavidin cənazəsinin qalıqlarının vətənə qaytarılması, həyat və yaradıcılığının ayrı-ayrı dönəmlərini əks etdirən nadir fotolar, eləcə də H.Cavid irsinin təbliği mövzusunda İstanbul, Ankara, Kipr Universitetlərində, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında keçirilən elmi konfranslardan foto və materiallar yer almışdır. Yüksək poliqrafik icrası ilə seçilən bu nəşr Cavidşünaslıq tarixində sənədlər, faktlar, fotolar baxımından ən seçilən kitablardan biri sayılır və son illərdə tədqiqatçıların ən çox yararlandıqları mənbələr sırasındadır.

 Hüseyn Cavid irsinin Türkiyədə təbliği istiqamətində S.Vəliyevanın xidmətləri danılmazdır. Anadolu Dövlət Universitetində “Hüseyn Cavid. Əsərləri” (21 iyun, 2014) və İstanbul Universitetində (eyni adlı kitab, 15 noyabr 2013) kitabının təqdimatı və ədibin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş elmi konfranslarda S.Vəliyeva məruzə oxumuş, görkəmli dramaturqun yaradıcılığı barədə yeni və fərqli yöndən fikirlər söyləmişdir.

Hüseyn Cavid konfranslarının – Özbəkistanda N. Gəncəvi (2018), Qazaxıstan Əl-Fərabi Universiteti – (2018), Özbəkistan – Urgənç Universiteti (2019) keçirilməsinin əsas məqsədi mütəfəkkir şair H. Cavidi bütün türk dünyasına tanıtmaq olmuşdu.

Bununla yanaşı, S.Vəliyevanın nəşr məsləhətçisi olduğu Hüseyn Cavidin əsərləri fars dilində İranda nəşr olunub. “Avayi-münci” nəşriyyatında çap olunan kitablar “Şeyx Sənan” (Qum, 2015) və “Hüseyn Cavid xəzinəsindən” (“Peyğəmbər”, “Maral”, “Şeyx Sənan”, Qum, 2016) iranlı oxucuların ixtiyarına verilmişdir.

Hüseyn Cavidin “Seçilmiş əsərləri”nin (2021) Qırğızıstanda tərcümə və çap etdirib.

S.Vəliyevanın “Hüseyn Cavid sənətinin qüdrəti” (2018), “Hüseyn Cavid və müasirləri” (2019), “Hüseyn Cavid ədəbi irsinin poetikası”  (2019) adlı kitabları işıq üzü görüb.  

Təhsil sahəsindəki fəaliyyəti

Sona Vəliyeva Azərbaycanda təhsil quruculuğu sahəsində uğurlu təhsil işçisi kimi tanınır. Əsası Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş milli təhsil ideologiyasının reallaşması üçün S.Vəliyeva konseptual fəaliyyətlə məşğuldur. Onun təsis etdiyi “Kaspi Təhsil Şirkəti” və “Kaspi liseyləri” milli təhsilin özünəməxsus metodlarla inkişafına layiqli töhfələr verən dünyanın ən inkişaf etmiş dövlətlərinin gəncliyi ilə elmi rəqabətdə qalib, bilgin, intellektual gəncliyin yetişməsində müstəsna rol oynamışdır.