El­mi­ra Əli­ye­va

Ümid və sev­gi işı­ğı­na bü­rü­nən kə­dər

So­na Və­li­ye­va­nın ədə­bi im­za­sı öl­kə­mi­zin hü­dud­la­rın­da, xü­su­si­lə də İran və Tür­ki­yə­də ol­duq­ca məş­hur­dur. Onun türk və fars di­li­nə tər­cü­mə olun­muş şe­ir ki­tab­la­rı “Araz­ba­rı”, “Tür­kün gə­li­şi”, “Dua­lar, sev­gi­lər” Teh­ran­da və İs­tan­bul­da nəşr olun­muş, pə­rəs­tiş­kar­la­rı və poe­zi­ya tən­qid­çi­lə­ri tə­rə­fin­dən yük­sək qiy­mət­lən­di­ril­miş­dir. Şai­rə­nin par­laq ya­ra­dı­cı­lı­ğı ilə ar­tıq rus oxu­cu­su da ta­nış ol­maq im­ka­nı əl­də et­di...

Gö­rə­sən, li­rik şai­rin “Bu dün­ya gö­rüş ye­ri­miz” ad­lı ki­ta­bın­da top­la­nan se­çil­miş əsər­lə­ri­ni Azər­bay­can di­lin­dən tər­cü­mə edən Ni­cat Məm­mə­dov mü­əl­li­fin ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nın özü­nə­məx­sus nü­ans­la­rı­nı du­ya və oxu­cu­ya ötü­rə bil­­miş­­dir­­mi­­? Eti­raf edim ki, So­na xa­nı­mın mü­əl­lif in­di­vi­du­al­lı­ğı və fəl­sə­fi an­la­yış­lar­la xa­rak­te­ri­zə olu­nan, hər za­man möv­zu­nun sü­jet xət­ti ilə har­mo­ni­ya təş­kil edən ori­ji­nal ədə­bi üs­lu­bu ilə doğ­ma dil­də ta­nış ol­duq­dan son­ra ye­ni­cə çap­dan çıx­mış şe­ir top­lu­su­nu əli­mə gö­tü­rər­kən hə­yə­can­lan­ma­ya bil­mə­dim.

Dər­hal de­yə­cə­yəm: fik­rim­cə, tər­cü­mə – hət­ta şai­rə­nin poe­tik di­li­nin axı­cı­lı­ğı­nı özün­də hər za­man da­şı­ma­sa da – uğur­lu alı­nıb. Bu mü­na­si­bət­lə mü­tər­ci­mi və əl­bət­tə ki, şai­rin özü­nü də təb­rik et­mək olar.

...Bu­ra­da bir ha­şi­yə çı­xım: mən So­na Və­li­ye­va­nın ilk ba­xış­da kə­dər­li rəng­lə­rə bü­rün­müş və epik xa­rak­te­rə ma­lik ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nı tə­sa­dü­fi ola­raq “par­laq” ad­lan­dır­ma­dım. Axı işıq sa­çan in­sa­nın əsər­lə­ri baş­qa ne­cə ola bi­­lər­­di­­? Hər hal­da, ilk gö­rü­şü­müz za­ma­nı və son­ra­kı gö­rüş­lə­ri­miz­də So­na xa­nım mən­də bu cür tə­əs­sü­rat ya­rat­dı. Gü­lə­rüz, sə­mi­mi və meh­ri­ban, hər han­sı sü­ni­lik­dən uzaq bu xa­nım özü­nə dər­hal rəğ­bət qa­za­nır. Onun se­vim­li işi, hə­ya­ta ke­çə­cə­yi­nə əmin ol­du­ğu say­sız-he­sab­sız ide­ya­la­rı haq­qın­da­kı söh­bət­lə­ri­ni ma­raq­la din­lə­yir­sən. Bəl­kə də, bu qə­dər uğur qa­zan­ma­sı­nın sə­bə­bi də məhz elə bu­dur. Ədə­bi ic­ti­ma­iy­yət ara­sın­da li­rik şa­ir ki­mi şöh­rət qa­zan­mış So­na Və­li­ye­va yu­xa­rı­da sa­da­la­nan­lar­dan baş­qa, “Çəh­ra­yı rəng­li dün­yam”, “Za­man xə­bər­siz öt­dü...” ki­tab­la­rı­nın mü­əl­li­fi, Azər­bay­ca­nın əmək­dar jur­na­lis­ti, fi­lo­lo­gi­ya üz­rə fəl­sə­fə dok­to­ru, azər­bay­can­çı­lıq­la bağ­lı iki el­mi mo­noq­ra­fi­ya­nın mü­əl­li­fi­dir. Bu il oxu­cu­la­rın gö­rü­şü­nə So­na Və­li­ye­va Hə­sən bəy Zər­da­bi­nin hə­yat və fəa­liy­yə­tin­dən bəhs edən “İşı­ğa ge­dən yol” ro­ma­nı ilə gəl­di, se­vin­dir­di bi­zi. Şai­rə­nin bu bö­yük nəsr əsə­ri haq­qın­da “Kas­pi” qə­ze­ti­nin sə­hi­fə­lə­rin­də məş­hur ya­zı­çı-pub­li­sist, həm­ka­rım və ada­şım El­mi­ra Axun­do­va özü­nə­məx­sus sə­mi­mi tə­əs­sü­rat­la­rı­nı bö­lüş­müş­dür. Qeyd edim ki, on beş il əv­vəl So­na Və­li­ye­va öl­kə­mi­zin ta­ri­xi­nə həkk olun­muş, tez­lik­lə po­pul­yar­lıq qa­za­nan və mə­nim də se­vim­li qə­ze­ti­mə çev­ri­lən “Kas­pi” qə­ze­ti­nin tə­sis­çi­si və ide­ya rəh­bə­ri ol­muş­dur.

La­kin bü­tün de­yi­lən­lər­lə bir­gə ye­ni­cə rus di­lin­də işıq üzü gö­rən şe­ir ki­ta­bı­nın mü­əl­li­fi So­na xa­nım Və­li­ye­va hər şey­dən əv­vəl, əl­bət­tə ki, Şa­ir­dir! Sö­zün əsl mə­na­sın­da Şa­ir! Tə­biə­ti­nə gö­rə şa­ir! Əc­nə­bi tən­qid­çi­lər­dən bi­ri­nin yaz­dı­ğı ki­mi, na­dir ba­ca­rıq­la­ra ma­lik in­san oxu­cu­la­rı ilə ən müb­həm poe­tik dü­şün­cə­lə­ri­ni li­rik-fəl­sə­fi for­ma­da bö­lü­şür.

Rus oxu­cu­su üçün nə­zər­də tu­tul­muş “Bu dün­ya gö­rüş ye­ri­miz” ki­ta­bın­da və­tən­pər­vər, sev­gi şe­ir­lə­ri, fəl­sə­fi məz­mun­lu şe­ir­lər top­la­nıb.

Və on­la­rın, de­mək olar, hər bi­ri­ni oxu­yan oxu­cu bu şe­ir­lə­rə bi­ga­nə qa­la bil­mir. Axı şai­rə bü­tün şe­ir­lə­ri­ni hər za­man sev­gi ilə yaz­mış­dır ­– sev­gi­siz isə yer üzün­də heç nə ya­ra­na bil­məz.

So­na Və­li­ye­va­nın bü­tün ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nın əsas xət­ti Və­tə­nə sev­gi və iti­ri­lən, düş­mən tap­da­ğı al­tın­da qa­lan tor­paq­lar sə­bə­biy­lə ya­şa­nan ağ­rı və kə­də­rə gö­rə və­tən­daş mə­su­liy­yə­ti ilə bağ­lı möv­zu­lar­dan ke­çir.

Tor­pa­ğın həs­rə­ti ta­le­yə kö­çür,

Göy­nə­yən içi­mə bir də qar ya­ğır.

Bur­da ra­hat ömür ölüm ki­mi­dir,

Or­da xa­ra­ba­lar biz­siz ağ­la­yır.

Şai­rə “Qar ya­ğır” şei­rin­də oxu­cu­nu xal­qı­mı­za bu qə­dər dərd gə­ti­rən Qa­ra­bağ prob­le­mi­nin ne­cə və nə za­man ya­ran­ma­sı haq­qın­da dü­şün­mə­yə va­dar edir.

“Bu dün­ya gö­rüş ye­ri­miz” ki­ta­bın­da­kı bir çox şe­ir­lər mü­əl­li­fin ne­cə bir həs­sas qəl­bə sa­hib ol­ma­sı­nı təs­diq­lə­yir.

Ağ­la­ma, içim göy­nə­di,

Çə­kə bil­mi­rəm bu ya­sı

Ağ­la­ma, şə­hid ba­la­sı...

Qa­ra­bağ­da şə­hid olan atasının mə­za­rı ba­şın­da ağ­la­yan oğula mü­ra­ci­ət­lə ya­zı­lan bu sə­tir­lə­ri ürə­yi par­ça­lan­ma­dan, ağ­rı­sız oxu­maq olar­­mı­­?

Ata ba­şı­mı­za tac­sa,

Və­tən tac­dan da uca­dı.

Atan qo­ru­yan tor­paq­dan...

Çi­nar ki­mi sən ucal­dın.

Sağ­lı­ğın, var­lı­ğın də­yər öl­çü­sü

Və­tən sər­hə­di­dir, və­tən bay­ra­ğı...

Uğ­run­da öl­mə­yi ba­car­ma­dıq­ca

Tor­paq unu­da­caq Və­tən ol­ma­ğı.

– de­yir və­tən­pər­vər şa­ir, və­tən­daş şa­ir.

La­kin bü­tün bu qəlb­də ağ­rı ya­ra­dan sə­tir­lər oxu­cu­ya tə­va­zö­kar­ca­sı­na ümid aşı­la­yır. “Ümi­dim ürə­yin son te­li, Al­lah…” de­yən şa­ir özü də bu­na ina­nır. “Açı­lar bir nur­lu, bir ay­dın sə­hər, bir ağ at­lı oğ­lan qis­mə­tə çı­xar. Açı­lar qa­pı­lar, açı­lar yol­lar”. Bu şe­ir­lər­də mü­əl­lif san­ki ha­di­sə­lə­ri qa­baq­la­yır: “Qa­pı­nı bağ­la­yan fə­lək bir gün açar…” Və o za­man “…O gə­lə­cək, Şu­şa­ya bay­raq ta­xa­caq…”

Azər­bay­can xal­qı­na qar­şı iş­ğal­çı mü­ha­ri­bə­də qə­lə­bə ümi­di və ina­mı işı­ğı ilə par­la­yan bu cür şe­ir­lər bi­zim gö­zəl müa­si­ri­mi­zin ki­ta­bın­da ye­tə­rin­cə çox­dur. Onun “İçim­də­ki həs­rə­tin köz-köz ya­nıq ye­ri”, “Dur­na­lar ümid apa­rır” şe­ir­lə­ri də bu qə­bil­dən­dir. Onu da qeyd et­mək la­zım­dır ki, So­na Və­li­ye­va­nın şe­ir­lə­rin­də öz və­tə­ni­nə la­yiq gör­dü­yü oğul­la­rın ümu­mi­ləş­miş ob­raz­la­rı da əks olu­nub.

Ki­tab­da, əsa­sən, və­tən­pər­vər ruh­lu şe­ir­lər­lə nos­tal­gi­ya xa­rak­ter­li şe­ir­lər sıx səs­lə­şir. “Ata evim”, “Bu uşaq­lıq mə­nim­di”, “Bir ana kö­çü­nə çat­ma­mı­şam mən”, “Ana­mın əl­lə­ri”, “Sa­lam, ata”, “Or­da bir evim var” və bu qə­bil­dən olan doğ­ma tor­pa­ğa həd­siz sev­gi ilə ya­zı­lan tə­sir­li əsər­lə­ri hə­yə­can­sız oxu­ya bil­mir­sən.

So­na Və­li­ye­va emo­sio­nal in­san­dır, bu da mü­əy­yən də­rə­cə­də – biz qa­dın­la­rı hə­qi­qə­tə zidd ola­raq ad­lan­dır­dıq­la­rı ki­mi – onun “zə­rif” cin­sə mən­sub ol­ma­sın­dan irə­li gə­lir. Bu­nu ki­tab­da­kı bir ne­çə sə­hi­fə­dən iba­rət olan İt­haf şe­ir­lə­ri­nə əsa­sən də söy­lə­mək olar. Bu, ömür-gün yol­da­şı­na və uşaq­la­rı­na, si­nif yol­da­şı­na, rə­fi­qə­si­nə, se­vim­li mü­ğən­ni­si­nə sev­gi­nin, dost­lu­ğun, əbə­di xa­ti­rə­nin eti­raf­la­rı­dır. Bu da hə­min it­haf şe­ir­lə­rin­dən bir ne­çə sə­tir:

…Sev­gi də Tan­rı­dan ömür pa­yı­dır,

Se­vən var, ilk gün­dən yol­lar ayı­rır…

***

Sən ağ­zı­mın da­dı­san­mış,

Gö­züm­də nur, süf­rəm­də şam.

Sən­dən baş­qa bir kim­sə­yə

Bu sev­gi­ni qıy­ma­mı­şam…

***

…Ay ür­kək ba­xış­lı kör­pə çi­çə­yim,

Sən han­sı na­ğıl­dan çı­xıb gəl­mi­sə­n?..

və bu bö­lüm­dən so­nun­cu­su:

Dağ da­ğa söy­kən­di ül­fət bağ­la­dı,

Yol­lar əl-ələ ver­di, il­lər bi­zi sax­la­dı.

Mil­yon­la­rın için­dən ha­ray­la­dım, ça­ğır­dım,

Tan­rı­dan dost pa­yım, köh­nə dost­la­rım...

Bu id­dia­sız şe­ir­lər­də o qə­dər sə­mi­miy­yət var ki... Hər bir sə­tir­də həs­sas qəl­bin dö­yün­tü­lə­ri du­yu­lur. So­na Və­li­ye­va hə­qi­qə­tən us­ta­lıq­la, bir da­ha əsl poe­zi­ya­nın qəlb və ağı­lın əmə­yi ol­du­ğu­nu sü­but edə­rək şəx­si və bən­zər­siz dü­şün­cə­lə­ri­ni dün­ya­ya çat­dı­rır.

Şe­ir­lər­də­ki qey­ri-stan­dart ob­raz­la­rın çox­lu­ğu­nu, mü­qa­yi­sə­lə­ri, ma­raq­lı, göz­lə­nil­məz bən­zət­mə­lə­ri onun şei­riy­yə­tin­də­ki özü­nə­məx­sus­luq he­sab et­mək olar ki, bu da fik­rim­cə onun ha­di­sə­lə­rə qey­ri-adi ba­xı­şı­nın nə­ti­cə­si­dir.

Bu da on­lar­dan bə­zi­lə­ri:

Sev­gi niy­yət, Tan­rı zik­rim,

Eşq odu­na qa­lan­mı­şam...

– bu, ki­ta­bın əv­və­lin­də yer­lə­şən, onun adı­nı da­şı­yan şe­ir­dən­dir.

Bə­növ­şə ətir­li, Araz nis­gil­li,

Yol­la­rım sər­həd­siz dün­yam­la bir­di.

Ul­duz­lar yo­lu­ma çı­raq tu­ta­nım,

Yer­lər aya­ğı­ma çi­çək sə­pir­di.

(“Yol­lar”)

Bə­zən özü­nə­məx­sus dəst-xə­ti olan şai­rə­nin şe­ir­lə­rin­də­ki sa­də söz­lər özün­də güc­lü ener­ji tə­ka­nı da­şı­yır və oxu­cu­ya elə gə­lir ki, san­ki bu tə­kan sə­nə də si­ra­yət edib:

Gü­nəş gü­lüm­sə­sin üzü­mə.

Pən­cə­rə­mi açım – gü­nəş­li ha­va,

Qol-qo­la gəl­sin evi­mə.

Bü­tün ha­va­nı do­yun­ca çə­kim içi­mə...

Ye­ri gəl­miş­kən, So­na Və­li­ye­va­nın ya­ra­dı­cı­lı­ğın­da “Əl­lər” məf­hu­mu da xü­su­si yer tu­tur. On­lar “şək­li­ni də­yi­şir, gö­yər­çi­nə çev­ri­lir, səy­yah­la bir­gə yo­la dü­şür”, sehr­li lam­pa­nı yan­dır­maq üçün yu­xu­da çi­nar yar­paq­la­rı­na, “əri­miş qar”da xoş xə­bər gə­ti­rən nov­ruz­gü­lü­nə çev­ri­lir...

Bə­zən mü­əl­li­fin mü­ra­ci­ət et­di­yi bə­dii ifa­də­lər göz­lə­nil­mə­dən gəl­di­yi üçün sürp­riz ki­mi qə­bul olu­nur. Mə­sə­lən, “Dün­ya sö­kü­lən çu­val­dır”. Və ya: “Söz yo­lu” şei­rin­dən gö­tür­dü­yüm “Ca­nım söz için­də sehr­li quş­dur”, “Tan­rı yol­çu­su­yam, bəx­tim söz yü­kü, Mə­na­lar ca­nı­mı yo­nar, ci­la­lar” mis­ra­la­rı... So­na Və­li­ye­va­nın şe­ir­lə­rin­də “do­daq­lar gü­lür, göz­lər ağ­la­yır”, onun qəl­bi “ay­rı­lıq və kə­də­rin he­ka­yə­si­dir”, in­di Şu­şa­da və La­çın­da düş­mən tap­da­ğı al­tın­da qa­lan – iti­ri­lən tor­paq­la­ra gö­rə kə­də­ri­ni ifa­də edər­kən isə o, di­yar­la­ra apa­ran da­ğıl­mış yol­la­rı gö­rür.

Şai­rə­nin bü­tün ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nı fərq­lən­di­rən in­cə li­rizm xü­su­si­lə onun sev­gi və tə­biə­tin rəng­lə­ri­nə həsr olun­muş şe­ir­lə­rin­də da­ha ay­dın nə­zə­rə çar­pır. Bu cür şe­ir­lər “Bu dün­ya gö­rüş ye­ri­miz” ki­ta­bın­da ki­fa­yət qə­dər çox­dur. Şe­ir­lər­də o qə­dər kə­dər var ki, on­la­rı oxu­yan­da bi­ga­nə qal­maq müm­kün de­yil. Bu duy­ğu hət­ta şei­rin adı­na da si­ra­yət edir, bu isə ol­duq­ca tə­sir­li alı­nır. Mə­sə­lən, “Pən­cə­rə işı­ğı, qa­dın ba­xı­şı”, “Gəl sə­nə bir hə­zin şe­ir oxu­yum”, “Sən­siz ke­çən hər gü­nüm­də”, “Qon­şu­da qız se­vən oğ­lan”… Və ya de­yək ki, “Pa­yız etüd­lə­ri”: “Ya­man uzan­dı bu yaz ya­ğı­şı”, “Yol üs­tə yol­la­rın aşi­qi çi­nar!”… Onu da qeyd et­mə­li­yəm ki, adı­çə­ki­lən şe­ir­lə­rin hər bi­ri əv­vəl­lər tə­sa­düf edil­mə­yən də­qiq ob­raz­lı xü­su­siy­yət­lər­lə zən­gin­dir. Özü­nüz dü­şü­nün...

“Ürə­yin işı­ğı yol­la­ra ma­yak”, “Üzüm gi­lə­si­tək, nar gi­lə­si­tək gəl sə­nə bir hə­zin şe­ir oxu­yum”, “Söz – həm dos­tum­dur, həm düş­mən­dir, həm yad­dır”, “Bu eşq ya­ğı­şa al­da­nan göy qur­şa­ğı­dır”, “…Ta­le­yi bir­tə­hər ya­zı­lan qa­dın…”, “Pa­yız qəm­li qa­dın­tək yo­rul­mur ağ­la­maq­dan”, “Gü­nəş­li qa­pı­lar­da bi­tə­cək bu in­ti­zar”, “Bu ya­ğış Tan­rı nu­ru­dur…”, “Ya­ğış açar – göy­lər açıq, Tut ucun­dan Tan­rı­ya çıx…”, “Dua­lı göz ya­şım sev­gi mək­tu­bu…”, “Gö­yün xət­ri­nə kim də­yib, Ki­ri­mir, na­rın ağ­la­yır”, “Dün­ya­nı sa­rı­ya bo­ya­yan pa­yız, Gü­nə­şi giz­lə­dib yar­paq­la­rın­da, Qə­rib məm­lə­kət­də ru­hum sız­la­yır, yağ­mu­run tit­rə­şən bar­maq­la­rın­dan” və bu ki­mi öz hiss­lə­ri­ni di­lə gə­tir­mək­də, xə­yal­la­rı­nı və an­la­yış­la­rı­nı bö­lüş­mək­də şai­rə yar­dım­çı olan, oxu­cu­nun qəl­bin­də əks-sə­da do­ğu­ran bə­dii ob­raz­lar var­dır...

Bu şe­ir top­lu­su ilə bağ­lı dü­şün­cə­lə­ri­mi bö­lü­şər­kən is­tər­dim onu da qeyd edim ki, bu­ra­da çap olu­nan əsər­lə­rin bir his­sə­si şai­rə­yə qə­fil­dən qo­naq gə­lən ya­ra­dı­cı işı­ğın nə­ti­cə­si­dir.

İz­lə­di­yi “Ruh” fil­mi­nin tə­si­ri nə­ti­cə­sin­də “şü­kür ki, öl­mə­mi­şəm” şei­ri ya­ran­mış­dır: axı in­san unu­du­lan­da ölür... Kü­çə­də­ki di­var­da pən­cə­rə­də əks olu­nan gü­nəş şək­li çə­kə­rək evi üçün da­rıx­dı­ğı­nı ifa­də edən ba­la­ca ev­siz oğ­la­nın tab­lo­su ilə ta­nış­lıq “Çox şey is­tə­mi­rəm Al­lah ba­ba­dan” şei­ri­nin ya­ran­ma­sı­na sə­bəb ol­muş­dur. Çin­giz Ayt­ma­to­vun “Qır­mı­zı yay­lıq­lı qo­va­ğım mə­nim” əsə­ri­ni oxu­ma­sı “Qü­ru­rum” şei­ri­ni yaz­ma­sı­na rə­vac ve­rib. Mü­əl­li­fin fəl­sə­fi fi­kir­lə­ri ki­mi qə­bul olu­nan “Yol baş­la­yıb ge­dən kar­van” şei­ri­nin sə­tir­lə­ri isə S.Ha­cı­bə­yo­vun ey­ni ad­lı sim­fo­nik poe­ma­sı­nın sə­da­la­rı al­tın­da söz­bə­söz ya­ran­mış­dır.

So­na Və­li­ye­va, sö­zün əsl mə­na­sın­da tə­əc­cüb his­si­ni unut­ma­mış, hey­rət­lən­mək ba­ca­rı­ğı­nı itir­mə­miş na­dir, hət­ta uni­kal in­san­lar­dan­dır. Onun gör­dük­lə­ri­ni biz­lə­rin ço­xu gö­rə bil­mir. O, san­ki baş­qa dün­ya­da ya­şa­yır, gö­zəl şa­ir Sa­bir Rüs­təm­xan­lı­nın də­qiq söy­lə­di­yi ki­mi, “So­na Və­li­ye­va fərq­li, da­ha ali ru­ha ma­lik­dir”. Onun ya­ra­dı­cı­lı­ğı bu­na əya­ni sü­but­dur. “Sa­rı gö­zəl, sa­rı çi­çək”– şai­rə “Gü­nə­şə aşiq, bəx­tə­vər sev­da­lı, İla­hi­nin mö­cü­zə­si gü­nə­ba­xan çi­çə­yi­ni” seyr edər­kən ya­ra­nan şei­ri­ni be­lə ad­lan­dır­mış­dır. Pa­yız­da çi­çək­lə­yən al­ma ağa­cı­nı isə “Bu nə eşq sev­da­sı, ne­cə mö­cü­zə” ki­mi poe­tik sə­tir­lər­də təs­vir et­miş­dir. Hər şey o qə­dər sə­mi­mi, o qə­dər ürək­dən ya­zı­lıb ki...

Dün­ya baş­dan-ba­şa

sev­gi, gö­zəl­lik,

Biz­sə gö­zəl­lik­lər di­va­nə­si­yik.

Oxu­yu­ruq və san­ki əv­vəl­lər fi­kir ver­mə­di­yi­miz “kə­dər­li pa­yız”, “çi­çə­yin aşi­qi” ki­mi ifa­də­lə­ri in­di dərk edi­rik …

Ak­tiv hə­ya­tı, möv­qe­yi olan So­na Və­li­ye­va ət­ra­fın­da­kı in­san­la­rın ta­le­yi­nə heç za­man bi­ga­nə qal­mır, ilk növ­bə­də də həm­cins­lə­ri Azər­bay­can qa­dın­la­rı­nın. Bu sı­ra­ya ki­tab­da yer alan “Cə­nab ha­kim”şei­ri­ni gös­tər­mək ki­fa­yət­dir:

Cə­nab ha­kim!

Ci­na­yət mə­cəl­lə­si­nə əla­və­lər olun­ma­lı­dır,

Cə­nab ha­kim!

Mə­sə­lən,

o qa­dı­nın də­yə­ri öl­çül­mə­yən it­ki­si­nin –

Ömür qa­ti­li­nin cə­za­sı ne­cə ola­ca­q?

Cə­nab ha­kim,

he­sab­la­yın:

Bir ömür se­vin­ci, gü­lü­şü, ina­mı

xə­bər­siz-ətər­siz yo­xa çı­xıb,

yə­ni ta­la­nıb...

Səa­də­ti, öm­rü­nün mə­na­sı oğur­la­nıb.

Öm­rü, əli-qo­lu bağ­lı,

haq­qı,

ar­zu və is­tək­lə­ri

ta­lan,

sür­gün, əsir­lik ya­şa­yan,

ölü ikən di­ri gö­rü­nən

qa­dın­dan, ana­dan söh­bət ge­dir...

Ci­na­yə­tin cə­za­sı­nı,

bu qa­dı­nın haq­qı­nı

kim ödə­yə­cək, kim,

cə­nab ha­ki­m?

Ümu­miy­yət­lə, bu möv­zu şai­rə­nin rus di­li­nə tər­cü­mə olun­muş di­gər şe­ir­lə­rin­də də öz ək­si­ni tap­mış­dır; “Ru­hu oğur­la­nan qa­dın” şei­rin­də isə da­ha qa­ba­rıq nə­zə­rə çar­pır. Bu­ra­da hər bir sə­tir­də ailə və­zi­fə­si qar­ma­ğı­na ke­çən, öm­rü­nün son gün­lə­ri­nə – ölüm qa­pı­nı dö­yə­nə ki­mi ya­şa­maq və döz­mək məc­bu­riy­yə­tin­də qa­lan qa­dı­nın acı aqi­bə­ti qə­lə­mə alı­nıb.

Ki­ta­bın son sə­hi­fə­si­nə çat­dım. Oxu­duq­la­rı­mı ya­da sa­la­raq qey­ri-ix­ti­ya­ri o haq­da dü­şü­nü­rəm: nə yax­şı ki, rus di­li­nə tər­cü­mə olun­maq üçün se­çi­lən şe­ir­lər ara­sın­da şai­rə­nin ru­hu­na ya­xın olan – xalq­la­rın qar­daş­lıq və həm­rəy­li­yi haq­qın­da olan şe­ir­lər də var. Qar­daş­lı­ğı vəsf edən “Tür­kün dua­sı” və “Qalx, ərəb, dur ge­dək!” şe­ir­lə­ri­ni bir da­ha oxu­yu­ram:

Gö­zü yol­da qa­lan var,

Yol baş­la Və­tən sa­rı.

Dur, dər­di­min ox­şa­rı,

Dur ge­dək, dur, yur­da dö­nək.

Azər­bay­can oxu­cu­su­nun bu sə­mi­mi şe­ir­lə­ri ne­cə qə­bul et­di­yi­ni, rus oxu­cu­su­nun ne­cə qə­bul edə­cə­yi­ni bil­mi­rəm, am­ma dü­şü­nü­rəm ki, və­tə­ni qo­ru­maq, onun mü­da­fiə­sin­də da­yan­maq ça­ğı­rış­la­rı in­san qəl­bi­nə tə­sir et­mə­yə bil­məz...

...“Bu dün­ya gö­rüş ye­ri­miz” ki­ta­bı, şüb­hə­siz ki, öz oxu­cu­su­nu ta­pa­caq­dır. Çün­ki bu­ra­da­kı şe­ir­lər ən yük­sək in­sa­ni də­yər­lə­rə – doğ­ma oca­ğa Sev­gi, öz ama­lı­na Sə­da­qət, hə­ya­ta İnam, xoş­bəxt­li­yə Ümi­də həsr olu­nub...

“Kaspiy” qəzeti, 12 noyabr 2016-cı il

Rus di­lin­dən tər­cü­mə edən: Xa­ti­rə Nur­gül